‘Yeni anayasa yazılarak değil yaşanarak yapılmalı’

Altılı Masa’nın anayasa değişikliğine ilişkin önerilerinin bugün açıklanacak. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ve güçler ayrılığı temelinde yeni bir anayasa önerisinin Altılı Masa’nın yol haritasını da belirleyeceği istikametinde değerlendirmeler yapılıyor.

Araştırmacı Bekir Ağırdır da “Bana anayasa verme, anayasa yapmayı öğret” başlıklı yazısında, yeni bir anayasanın ‘yazarak’ değil ‘yaşanarak’ hazırlanacağını belirtti. Ağırdır, yeni anayasanın, hukukçuların ve uzmanların makul kuralları yazarak yapacakları bir metinden çok, “Türk-Kürt, Sünni-Alevi, muhafazakâr-seküler, solcu-sağcı tartışarak, birbirinin varlığını ve farklılığını öğrenerek, tanıyarak, yani gerçek bir ‘anayasa yapma süreci’ yaşayarak” hazırlanması gerektiğini söz etti. Süreci “herkesin kendini ait hissedebileceği, kendini yeni anayasada var hissedebileceği, yeni bir birbirini dinleme, tanıma, anlama, müzakere ve uzlaşma süreci” olarak tanım eden Ağırdır, Altılı Masa bileşenlerine tekliflerini şöyle yazdı:

“Altılı Masa yeni anayasayı tam da bu yaklaşım ve telaffuzla anlatabilir, altı partinin de örgütsel güçleri nitekim bu söyleme sahip çıkabilir, her bir köşe başında bunu vatandaşa anlatabilirlerse bu vaat seçimi kazanmalarını da gereken siyasal ve sayısal güce ulaşmalarını da sağlayabilir.

Yine Altılı Masa’nın kendi içinde bir zihni kabulden de kurtulması gerek. Sorun ‘Bir sabah uyandık ki yeni bir cumhurbaşkanımız varmış, tüm sorunlarımız da bitmiş’ kabulünün yaygın olması. Keşke Altılı Masa anayasayı değil yeni uzlaşma sürecinin prensiplerini açıklayabilse.

Bu zihni düğümleri aşmak, yeni anayasanın içeriğinden çok üretim ve toplumsal iştirak unsurlarını ilan ederek süreci vaat etmek seçimi kazanmanın kıymetli bir ögesi olabilir. Seçimden sonraki sorun ise anayasa imal sürecini işletmeye dair kararlar, prensipler, vaatler. Biliyoruz ki yeni anayasanın yapılabilmesi, denge-denetleme düzeneklerini, güçler ayrılığının tesisi elbette çok değerli ancak sıkıntıların sonu değil.

Aksine tüm hukukî zihniyet ve yapının yeni anayasaya en kısa müddette uygun hale getirilmesi üzere uzun ve şiddetli Meclis ve siyaset süreci olacak önümüzde. Yeni anayasanın imal sürecinin, bizatihi sürecin kendisinin çözeceği sıkıntılar var, anayasanın kendisiyle çözülecek meseleler var, yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözeceği sıkıntılar var. Yani tüm problemlerimiz yeni ve ülkü bir anayasayla birlikte bir sabah çözülmüş olmayacak. Buradaki yanılgı yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözebileceği derinlikteki sıkıntıları, yeni anayasa üretim sürecinin ön kaidesi haline getirmek.

Bu cins ön kaideler yahut yüksek beklenti sözleri nihayetinde yeni anayasa ‘yapılmasın’ demekle muadil hale gelme riski taşıyor. Buna karşılık sürecin kendisinin çözebileceği problemleri da yarına ertelemek bir öbür riskli alan. Önümüzde yaşanmış bir Şili örneği var. Seçimi büyük siyasal takviyeyle kazanan muhalifler, kimi siyaset bilimcilerin dünyanın en ileri anayasa metni dedikleri, ‘bilenlerin’ yazdığı anayasayı halka anlatamadılar ve referandumu kaybettiler.

Bu nedenlerle yeni anayasayı yapabilmek için öncelikli olarak iki mutabakata ve düzenlemeye muhtaçlık var. Öncelikle siyasetin ve söz özgürlüğünün önündeki pürüzler en kısa müddette temizlenmelidir yani siyaset demokratikleştirilmelidir. Bir anayasa toplantısında söylediklerim nedeniyle bir savcının insafı içinde uygulanabilecek terörle uğraş kanununun olduğu bir ülkede, toplantıyı düzenleyen sivil toplum örgütünün kapatılıp kapatılmayacağını savcının insafına bırakmış dernekler ve vakıflar kanunlarının, toplantı ve şov yürüyüşleri kanununun olduğu bir ülkede vatandaşların ve sivil toplumun sürece faal katılabilmeleri, katılmış sayılmaları mümkün değil. Siyaset yapmanın ve tabir özgürlüğünün önündeki tüm pürüzler bir ‘siyasetin demokratikleştirilmesi’ düzenlemesiyle kaldırılmadan anayasa tartışmaları ve katılımcılık mümkün değil.

İkinci düzenleme anayasa uzlaşma sürecinin tanımlanması ve takvime bağlanmasıdır. Vatandaşların ve sivil toplumun sürece iştiraki sadece siyasalların insaf ve anlayışlarına bırakılmamalıdır. Sürece iştirakin nasıl olacağı, değerlendirmelerin nasıl yapılacağı tanımlanmalıdır. Benzeri formda karar süreçleri ve takvimi de yapılmalıdır.

Yeni anayasa hem devlet-birey mutabakatını yine düzenlemek durumundadır hem de toplumsal mutabakatı üretmek durumundadır. Birinci boyut bir bakıma teknik bir sorundur de, ikinci boyut fakat tüm toplum bu sürece dahil edilerek sağlanabilir. Bunun yolu birbirimizi dinlemekten, tanımaktan, tartışmaktan yani bilmekten geçiyor. Bu ise lakin hiç birimizin ne yasal ne toplumsal baskı ve kısıtlama hissetmeden sürece katılabilmemizle mümkündür.

Yeni anayasa üretimini bir toplumsal uzlaşma sürecine çevirerek toplumsal iştiraki ve kabulü üretemeden yapılacak her yeni anayasa, tartışmaları bitiren değil yeni tartışma ve problemlere yol açan anayasa olacaktır. Bu nedenle sorun sırf Altılı Masa’nın problemi de değil hepimizin sıkıntısıdır. Çabucak herkes yeni hayatı kendisinin özgürlük alanı üzerinden düşünüyor. Farklılıklarımızın olduğunu gördük, anladık tahminen lakin o farklılıklarımızla bir ortada ve iç içe yaşamanın gerektirdiği şuuru, kurumları ve kuralları oluşturamadık.

Siyasi partiler kadar sivil toplum örgütleri ve öncüleri hâlâ ve sırf kendilerinin değil, karşısındakilerin yahut ötekilerin de haklı olabileceğini kabul etmekten uzak görünüyor. Aslında gereksinimimiz olan farklılıklarımızla birlikte ve iç içe bir hayatın kurallarını geliştirmeye çalışarak, birbirimizi etkileme süreç ve dinamiklerinin önünü açmak olmalı. Bu nedenle de temel olan bugün değil, yarınki hayat için ne düşündüğümüz, ne önerdiğimiz… Ancak şunu unutmadan: O yeni kurallar bizi de dönüşmeye, değişmeye zorlayacak. Ve galiba sorun tam da burada… Hiçbirimiz değişmeye, dönüşmeye hazır değiliz ve hatta istemiyoruz da. Hasebiyle bizleri temsil ettiğini düşünen partiler ve Altılı Masadakiler de değişmeye çabalamak yerine bildiklerini tekrarlamakla yetiniyorlar. O vakit da problem, ‘Yeter ki cumhurbaşkanlığı seçimini kazanalım, gerisini biz biliriz’ biçimine dönüşüyor.” (HABER MERKEZİ)